مقاله بیداری اسلامی لیبی که بزودی منتشر خواهد شد

دیپلماسی رسانه­ای کشورهای جهان درباره بیداری اسلامی لیبی و مداخله نظامی غرب: تحلیل گفتمان نشریات خارجی (از 6 مارس 2011 تا ‌ 10 می 2011)

(مقاله پذیرفته شده توسط فصلنامه علمی-پژوهشی راهبرد که بزودی منتشر خواهد شد)

دکتر حسن بشیر

دانشیار دانشگاه امام صادق (ع) [e-mail]

کاظم موذن

دانشجوی کارشناسی ارشد معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق(ع)[e-mail]

چکیده:

 انقلاب مردم لیبی علیه حکومت قذافی که در ادامه جریان بیداری اسلامی سالهای 2010 و 2011 رخ می داد، با مداخله نظامی غرب ابعاد تازه ای پیدا کرد. در این میان کشورهای جهان به منظور تکمیل سیاست خارجی خود، به فعالیت هایی در قالب دیپلماسی رسانه ای اقدام نمودند. این مقاله با هدف شناسایی ابعاد دیپلماسی رسانه ای کشورهای جهان در قبال مناقشات لیبی 20 یادداشت از نشریات کشورهای مختلف جهان را در فاصله زمانی 6 مارس 2011 تا ‌ 10 می 2011 (15 اسفند 1389 تا 20 اردیبهشت 1390)  با روش تحلیل گفتمان بر اساس شیوه «پدام» بررسی نموده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که پنج نگاه و رویکرد گفتمانی مشخص در میان نشریات کشورهای مختلف جهان شکل گرفته است که هر گفتمان در قبال موضوعات اصلی در مناقشات لیبی گرایشات خاصی دارند و یا نسبت به آن سکوت اختیار کرده اند. مقایسه ابعاد مفهوم دیپلماسی رسانه ای و صورت بندی های گفتمانی نشان می دهد که هر یک از این 5 گفتمان با اشکال خاصی از دیپلماسی رسانه ای ارتباط پیدا می کند.  گفتمان روسی نشان می دهد که نشریات مرتبط با این گفتمان تلاش می کنند با هدف ایجاد تنفر و دشمنی نسبت به نیروهای ناتو و انقلابیون لیبی، جامعه هدف خود را نسبت به نتایج درگیری های نظامی ناامید و از این طریق زمینه لازم برای توقف درگیری های نظامی و شکل گیری مذاکره بین طرفین را فراهم کنند. گفتمان آمریکایی با هدف اعمال فشارهای سیاسی، فرهنگی و نظامی، در شهروندان جامعه هدف خود نسبت به ایده مداخله نظامی ایجاد رغبت نموده و تلاش می کند با اتخاذ شکلی از دیپلماسی رسانه ای مثبت اعمال نیروهای نظامی غرب را توجیه و مشروعیت بخشی کند. گفتمان دموکراتیک منتقد در میانه طیف دیپلماسی رسانه ای مثبت و منفی قرار می گیرد یعنی از یک سو اهداف دیپلماسی رسمی کشورهای غربی را مورد تایید قرار می دهد و از سوی دیگر روش های بکارگرفته شده و تسری دادن ایده مداخله نظامی به سایر کشورها را اشتباه می داند. گفتمان صهیونیستی یک دیپلماسی رسانه ای کاملا منفی را در قبال مناقشه لیبی اتخاذ می کند و حداکثر تلاش خود را می کند تا به واسطه ارائه تصویری کاملا مخدوش، افکار عمومی جهان را نسبت به طرفین درگیری (یعنی نیروهای قذافی و انقلابیون و حتی نیروهای غربی) بدبین کند. در گفتمان ضداستکباری نیز نوعی از دیپلماسی رسانه ای منفی در قبال مناقشه لیبی نهفته است چراکه در کلیت آن تاکید بر جریان سازی خبری و بازنمایی تصویر منفی از نیروهای غربی است اگرچه تلاش می کند تا در سایر موضوعات (مثل نیروهای انقلابی لیبی) موضع کاملا روشنی اتخاذ نکند.  

واژگان کلیدی:‌ بیداری اسلامی، لیبی، دیپلماسی رسانه ای، نشریات خارجی، تحلیل گفتمان