مصاحبه با ماهنامه همگام آستان قدس رضوی

ماهنامه همگام (آستان قدس رضوی) (سال سوم-شماره ۳۰- اسفندماه ۱۳۸۹)

گفتگو با دکتر بشیر درباره الزامات و بایسته های کار مطبوعاتی در 

آستان قدس رضوی: 

در سایه شناخت حضرت رضا (ع) خادمینش را به مخاطب بشناسانید. 

س 1- در فضای کنونی با توسعه رسانه های مختلف مجازی و تصویری و شنیداری، چه فرصت ها و محدودیت هایی برای رسانه های مکتوب در جذب مخاطبان بوجود آمده است؟

پاسخ: اصولا هیچ رسانه ای تا کنون نتوانسته رسانه دیگر را از ارتباط با مخاطبان خود دور سازد یا کلا از بین ببرد. گر چه می توان گفت که شاید بخشی از مخاطبان برای هر رسانه، با توجه به ویژگی های متفاوت رسانه ها جا به جا یا به عبارتی ریزش داشته باشند، اما هیچگاه هیچ رسانه ای همه مخاطبان خود را به دلیل تحولات ایجاد شده در رسانه های دیگر از دست نداده است. این مساله به دلایل متعددی بستگی دارد. اول: هر رسانه ای، نه تنها از بین برنده رسانه های دیگر نیستند بلکه به نوعی تقویت کننده آنها نیز به حساب می آیند. جریان رسانه ای، یک جریان پیوسته ای است که می توان حلقه های مختلف این جریان را در بستر ارتباطات بهمپیوسته دانست. به عنوان مثال، گر چه تلویزیون بعد از رادیو به وجود آمد، اما هیچگاه نتوانست رادیو را از صحنه ارتباطات خارج سازد، بلکه هم اکنون حتی شیوه ای از ارتباطات رادیویی در تلویزیون مورد استفاده قرار می گیرد. در مورد رسانه های کاغذی نیز مساله مشابهی وجود دارد.

روزنامه ها و نشریات مکتوب که زمانی مهمترین وسائل اطلاع رسانی بودند، با ظهور رسانه های الکترونیکی، بخشی از مخاطبان خود را از دست دادند، اما هیچگاه نه تنها همه مخاطبان خود را از دست ندادند، بلکه بر عکس کیفیت و عمق مخاطبان آنها به شدت افزایش یافت. دوم: تحول رسانه های مکتوب از بکارگیری فضای واقعی متکی بر کاغذ تا بکارگیری فضای مجازی متکی به تصویر، تحولی اساسی در جذب مخاطبان فراتر از مرحله کاغذی گردیده است. بنابراین با توجه به اینکه هم اکنون آنچه که در مورد بسیاری از رسانه های مکتوب اتفاق افتاده، دور شدن از بکارگیری کاغذ و بهره برداری از فضای مجازی است. در این فضا نیز به لحاظ ارتباط سریع و مداوم مخاطبان، نه تنها ارتباط با این رسانه ها کاهش یافته، بلکه به شدت افزایش یافته است. سوم:‌ تخصص و تنوع و سهولت دسترسی به رسانه های مکتوب و امکان استفاده کردن از آنها در مکانها و زمان های متفاوت و گوناگون امکان ویژه ای که کمتر در میان رسانه های الکترونیک و دیجیتالی وجود دارد. لذا می توان گفت که این رسانه ها با چنین کیفیتی توانسته اند که مخاطبان خود را مجذوب خود نگه دارند. علیرغم همه آنچه که گفته شد بدیهی است که تحول در شیوه ارائه رسانه های مکتوب، غنی سازی محتوایی، تخصصی شدن این رسانه ها، تامین نیازهای مختلف مخاطبان، توجه به کیفیت چاپ و امثالهم می تواند به عنوان اهرمهای اساسی برای جذب یا حداقل نگه داشتن مخاطبان مختلف مطرح شوند. در این البته نباید از محدودیت های رسانه های مکتوب که عمدتا در سه مساله مهم، زمان، حرکت و تصویر غفلت کرد. در این زمینه باید گفت که زمان اطلاع رسانی مهم است. در رسانه های الکترونیکی و دیجیتالی قطعا سرعت خبر و اطلاع رسانی سریعتر است و این مساله مهم است. موضوع دیگر حرکت در شیوه ارائه اخبار است. حرکت به معنای امکان انتقال در یک سطح و حتی در سطوح مختلف در یک زمان واحد است. این مساله در رسانه های مکتوب امکان پذیر نیست اما در رسانه های الکترونیکی نه تنها امکان پذیر است، بلکه یکی از ویژگی های مهم آنهاست و این ویژگی در جذب مخاطب و ارتباط آن با حوزه های مطرح شده خبری و اطلاع رسانی و غیره می تواند تاثیر بسزائی داشته باشد. در مورد تصویر نیز باید گفت که گر چه رسانه های مکتوب توانسته اند با تحول در شیوه های چاپ از تصویر سیاه و سفید به تصویر رنگی و حتی ایجاد فضای بیشتر برای تنوع تصویری حرکت کنند، اما قطعا این مساله در مورد رسانه های الکترونیکی و دیجیتالی یک تحول اساسی و مهم به شمار می آید. رسانه های جدید به ویژه اینترنت، در این زمینه توانسته است مطالب نوشتاری، شنیداری و دیداری (تصویری) را به شکلی با همدیگر ادغام و  همزمان ارائه نماید که اصلا قابل مقایسه با رسانه های دیگر به ویژه مکتوب نیست و این مساله توانسته است یک تفاوت اساسی میان رسانه های مکتوب و غیر مکتوب به حساب آید.

س 2- به نظر شما، رسانه های مکتوب که با برندهای فرهنگی و مذهبی در حوزه نشر معارف و آموزه های دینی فعالیت می کنند با چه شرایطی مواجه هستند؟

پاسخ: نشر معارف و آموزه های دینی، گر چه هنوز از امکانات مکتوب به شکل کتاب و نشریه بیش از هر رسانه دیگر استفاده می کند، اما باید اذعان داشت که رسانه های الکترونیکی تلاش جدی می کنند که با استفاده از ژانرهای مختلف رسانه ای بتوانند فضاهای خالی که می توان از آنها برای ارتباط با مخاطبان مختلف استفاده نمود پر نمایند. در این شرایط باید به گونه ای عمل کرد که نوعی از همگرایی، همپوشانی و بالاخره تعامل میان رسانه های مکتوب و الکترونیکی در این زمینه به وجود آید. البته در اینجا باید تاکید کرد که مخاطبان متدین یا علاقمند به دین و یا کلا خواهان اطلاع یافتن از حوزه های دین مایل اند که بدون دخالت عناصر دیگری که می توانند در معنای مفهوم دینی تاثیرگذار باشند مانند حرکت و تصویر و رنگ و غیره معنای مفهوم دینی را دریافت نمایند. این عناصر گر چه گاهی می توانند در تجسم یک امر ذهنی و ادراکی به یک امر عینی مساعدت نمایند اما قطعا نمی توانند همه معنای یک مفهوم دینی را به مخاطبان منتقل نمایند. در اینجاست که بسیاری از مخاطبان برای دسترسی به معنای اصلی و کامل یک مفهوم دینی تمایل بیشتری دارند که این مفاهیم را به شکل مستقیم مورد مطالعه و دریافت قرار دهند. در این صورت رسانه های مکتوب می توانند در این زمینه نقش اساسی داشته باشند و بیشتر و موثرتر معنای مفهوم دینی را به مخاطبان منتقل نمایند. اما علیرغم این ویژگی باید تلاش کرد که شیوه ارائه محتوای دینی و بکارگیری واژه های مناسب، تنوع سبک های نگارش، توجه به نیازهای گوناگون مخاطبان و غیره همیشه مورد توجه جدی قرار گیرد تا بتوان با تحول مثبت در این زمینه مخاطبان بیشتری را جذب نمود.

س 3- به طور اخص درباره مطبوعات زیرمجموعه ی آستان قدس رضوی که منتسب به بارگاه امام رضا (ع) هستند چه بایدهایی برای کار در عرصه ی رسانه ای وجود دارد؟

پاسخ:‌ قطعا مطبوعات آستان قدس که منتسب به بارگاه ثامن الائمه حضرت رضا (ع) هستند باید توجه کافی و کاملی به چندین مساله برای ایجاد ارتباط مناسب و موثر میان آنچه که منتشر می شود و مخاطبان گوناگون داشته باشند. علیرغم اینکه مساله محتوا اهمیت بسزائی دارد، اما بکارگیری قالب های مختلف و متناسب با نیازهای فکری، سنی، شغلی و غیره مخاطبان نیز حائز اهمیت است. مساله دیگر توجه به سبک های مختلف ارائه یک مطبوعه به شکلی است که بتواند مخاطبان گوناگون را جذب نمایند. توجه به زبان های مختلف با عنایت به تنوع زوار آن حضرت که از کشورهای مختلف می ایند نیز مساله ای مهم است. ایجاد امکانات مناسب دسترسی به این مطبوعات که گاهی باید به شکل هدیه و مجانی و گاهی نیز به شیوه های دیگر باید باشد، اهمیت بسزائی دارد. بهر حال باید دقت کرد که آیا هدف از این مطبوعات منتسب چیست؟ آیا معرفی آستان قدس رضوی و فعالیت های آن است و به عبارتی ایجاد رابطه میان مخاطب و آستان قدس رضوی است یا فراتر از آن ایجاد رابطه فعال میان مخاطبان و امام معصوم حضرت رضا (ع) است. این مساله و این تفکیک خیلی مهم است. مخاطب باید در سایه شناخت امام به شناخت خادمین امام برسد، نه از طریق خادمان امام به امام برسد. در اینجاست که معنای مطبوعات رضوی معنای خود را باز می یابند. گر چه می توان گفت هم اکنون نیز تفاوت چشمگیری میان این دو رویکرد وجود ندارد اما این مساله باید به شکل جدی تر مورد توجه قرار گیرد.

س 4- چطور می توان از فرصت حضور میلیونی زائران با زبان ها، نژادها و قومیت های مختلف در بارگاه ملکوتی ثامن الحجج (ع) در مطبوعات وابسته به این آستان در جهت نشر معارف اسلامی و شیعی بهره برد؟

پاسخ: شناخت مخاطبان، به ویژه مخاطبان کشورهای مختلف قدم اول در تولید مطبوعات مناسب برای آنان می باشد. اگر آستان قدس رضوی تحقیقات و مطالعات جدی در مورد شناخت زائران کشورها مختلف انجام داده است، قطعا می تواند در تولید متن مناسب برای ارتباط با آنان نیز موفق خواهد بود. اگر این کار به شکل جدی صورت نگرفته باشد، بکار گیری زبان های مختلف یا تولید ترجمه های مختلف به معنای موفقیت در ارتباط با این زائران نیست، حتی اگر آمار مطبوعات توزیع شده میان آنان نیز افزایش یابد. در اینجا گر چه بحت کمیت و تنوع مطبوعات فقط مهم نیست، بلکه مهمتر از آن شیوه بکارگیری این مطبوعات برای انعکاس محتوای مناسب با این زائران است. برخی از زائران نیازمند شناخت بیشتر امام اند. برخی نیازمند داشتن پاسخ های مناسب برای سوالهایی که دارند می باشند. برخی مایلند بدانند که چه کارهایی آستان قدس در جهت غنی سازی دینداری در میان مردم کرده است. بعضی مایلند بدانند که چه چیزی از این محتوا را می توانند به جامعه خود ببرند و مورد استفاده قرار دهند. برخی به دنبال ارتباط مقطعی هستند و برخی نیز به دنبال ارتباط دنباله دار علمی و پژوهشی و غیره هستند. همه این موارد به گونه ای با شناخت این مخاطبان مرتبط است. بدون این شناخت نمی توان فقط به انتشار مطبوعات مختلف بسنده کرد و به کمیت ها اکتفا نمود. ارتباطات میان فرهنگی میان آستان قدس رضوی با سایر زائران نیازمند انجام مطالعات عمیق و شناخت زائران مختلف و تلاش در تامین نیازهای گوناگون آنان در حوزه های مختلف دینی و غیره می باشد. اگر این اتفاق بیفتد قطعا موفقیت آستان قدس افزایش چشمگیری خواهد داشت.