یادداشت های سفر مسقط-بخش اول

یادداشت های سفر مسقط

از 28/7/1387 لغایت 1/8/1387

(بخش اول)

مقدمه:

نوشتن یادداشت های روزانه و به عبارت دیگر خاطرات، کار مخاطره آمیزی است. خطر اینگونه نوشته ها از آنجا ناشی می شود که معمولا نوعی از برداشت های نسبتا عجولانه است و این در کار علمی یک ضعف آگاهانه است. ولی خوبی این نوشته ها از جهت دیگر این است که بسیار معصومانه، بدون پیش داوریهای مثبت و منفی قبلی و معمولا برداشت های نسبتا بی طرفانه است. بعبارت دیگر، به علت حاکمیت عنصر زمان بر این گونه نوشته ها که باید به سرعت نوشته شوند و همانند یک دوربین عکاسی لحظه ها را شکار کنند، بیش از آنکه به فکر چگونگی بازنمائی و بازسازی واقعیت بیفتند در جهت به تصویر کشیدن همان واقعیت بدون دخالت هویت های تعیین کننده دیگر، انجام می گیرند.

سفر به مسقط بر مبنای تایید شورای گروه ارتباطات و فرهنگ دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) و تایید شورای پژوهشی دانشگاه برای شرکت در کنفرانس "جهانی شدن و رسانه ها در خاورمیانه" شکل گرفت. برای این کنفرانس مقاله ای تحت عنوان "نقش مطبوعات در بازسازی اندیشه سیاسی در ایران: نمونه روزنامه قانون در عصر قاجاریه" تهیه کرده بودم. اینکه چرا علیرغم اینکه موضوع کنفرانس به عصر حاضر مرتبط است، موضوعی را از دل تاریخ گرفته بودم، به اختصار می توانم بگویم که به چندین علت است که تنها به برخی  از آنها اشاره می کنم.

مطبوعات در آغاز قرن نوزدهم میلادی یعنی در عصر قاجاریه، به عنوان نمادی از رسانه های نوین، بیشترین تاثیر را بر مدرنیته و تحولات سیاسی و اجتماعی ایران داشتند. این حرکت هیچگاه متوقف نشد. یکی از مسائل مهم در مطالعات اجتماعی که منجر به انحراف تحلیلهای اینگونه مطالعات می شود، حرکت تفکیکی یا تجزیه ای است که گاهی در این مطالعات رخ می دهد. جداسازی تاریخی، تنها جداسازی زمانی نیست. جداسازی مفهوم حرکت اجتماعی از جامعه و تکه تکه کردن آن است. جزیره ای نگاه کردن به تحولات اجتماعی، یکی از آفات مهم مطالعات اجتماعی در ایران است. شاید به توان گفت که نوعی از نگاه شرقی در این زمینه، که با نگاه غربی تباین دارد، بر اینگونه مطالعات سایه افکنده است. بنابراین، تاثیر مطبوعات ایرانی فقط مرتبط به قرن نوزدهم میلادی نبوده و آنچه که در آن زمان مطرح گردیده است، تا اندازه زیادی هنوز مجموعه ای از مطالبات مهم رسانه ای ما در عصر جهانی شدن است. هنوز حاکمیت قانون، نظم اجتماعی، هویت اسلامی و ایرانی، نقش مردم در انتخابات و بسیاری از مفاهیم سیاسی و اجتماعی، مباحث مهم روزانه ما را تشکیل می دهند. طبیعی است که زبان طرح این مسائل تا اندازه ای متفاوت شده است اما جهت گیریها همچنان دست نخورده باقی مانده اند. اینجاست که می توان تاریخ را نه به عنوان قطعه قطعه زمانی، بلکه یک جریان مداوم دید و بهمین لحاظ است که آنچه که در گذشته بوده است، می تواند مساله روز نیز باشد، چه قرن نوزدهم و چه قرن بیست و یکم. عصر جهانی شدن، عصر برجسته سازی هویت های فراموش شده تاریخی و ایجاد ارتباط دائم میان گذشته، حال و آینده است که در عنصر ارتباطات گسترده در طول زمان، مکان و مهمتر از همه در ادغام زمان و مکان نه در حال کنونی بلکه در همه زمانهای گذشته و حتی آینده تا انجائی که عقل و اندیشه ما کشش آنرا داشته باشد که آینده را چگونه می توانیم ببینیم، نهفته است.

یکی از مسائل دیگری که برای من مطرح بود، تبیین تحول اساسی نگاه ایرانی به مسائلی است که گفته شد. مدرنیته غربی، محصول ارتباط ایران با غرب از طریق مطبوعات در قرن نوزدهم بوده است. این نگاه با انقلاب اسلامی، تفاوت اساسی یافت. اکنون مدرنیته یا به عبارت دقیقتر تحول سیاسی- اجتماعی بومی بر مبنای هویت اسلامی و ایرانی در حال شکل گیری است. شاید مسائل اصلی اجتماعی و سیاسی همانهائی هستند که در طول تاریخ با ما دست و پنجه نرم می کنند، یا ما با آنها، اما اساسی ترین موضوع این است که ما قبلا با عینک غربی به این مسائل نگاه می کردیم و اکنون می خواهیم با عینک اسلامی و ایرانی خودمان مورد معاینه مجدد قرار دهیم. حرکت بسیار مهم و در خور اهمیتی است. شاید برخی این تحول را نمی بینند. یا آنرا یک تغییر نه چندان مهم یا عمیق تلقی می کنند. اما بنظر می رسد که این حرکت یک حرکت جهشی و یک تحول اساسی در اندیشه اجتماعی و سیاسی بویژه علمی ما می باشد. این تحول، گر چه شاید تا کنون، نتایج خود را نشان نداده، که به لحاظ زمانی طبیعی است، اما می تواند راه حرکت و مسیر تفکر را تبیین و روشن کند. و این خود کار سترگ و بزرگی است که برکات و دست آوردهای آن مرهون معمار بزرگ انقلاب اسلامی امام خمینی (ره) است که با روح بزرگ و اندیشه عمیق زمینه بالندگی و رشد را در جامعه ما فراهم ساخت.

در این یادداشت ها، تلاش خواهم کرد که به اختصار مواردی را که از آنها غفلت نکرده ام و تا اندازه ای به خاطر مانده اند، همچون یک مشاهده گر مشارکت کننده، به رشته تحریر در آورم. امیدوارم که این نوشته ها برای آنانکه می خواهند بدانند و آگاه باشند، مورد استفاده قرار گیرند.

و السلام

حسن بشیر

مسقط- عمان

یکشنبه 28/7/1387 (19/10/2008)