درس چهارم-مطالعات بین الملل و میان فرهنگی

ارتباطات بین الملل و میان فرهنگی

درس چهارم، 1387

دکتر حسن بشیر

جریان بین المللی اخبار

منابع مطالعه

1- مولانا، حمید، اطلاعات و ارتباطات جهانی، ترجمه: اسد الله آزاد، محمد حسن زاده و مریم اخوتی، تهران: نشر کتابدار، 1384. (فصل سوم، اخبار و آرا: طراحی محیط نمادین جهان، صص 53 تا 81)

2- مولانا، حمید، جریان بین المللی اطلاعات: گزارش و تحلیل جهانی، ترجمه: یونس شکرخواه، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها، 1371. (فصل دوم: خبر و دیدگاهها، صص 35 تا 77)

3- کیونگ کیم و جورج بارنت، تحلیل شبکه ای جریان بین المللی خبری، ترجمه: حسن بشیر، انتشارات مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق (ع)، 1384.

                                                                                  •4- ژوزف استرابهار و دیگران، چه چیزی خبر را می سازد؟ (مقایسه اخبار سراسری تلویزیونی در هشت کشور جهان)، ترجمه: حسن بشیر، انتشارات مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق (ع)، 1385.

محورهای اساسی درس

                                                                                  •1- حوزه های مطالعاتی جریان خبری

                                                                                  •2- مسائل نوپدید در جریان خبری

                                                                                  •3- مشکلات تحقیقات جریان خبری

                                                                                  •4- دروازه بانی خبری

                                                                                  •5- پروسه تاریخی تحولات روابط بین المللی

                                                                                  •6- مطالعات جریان اخبار

                                                                                  •7- آژانس های خبری و تبادل اخبار

                                                                                  •8- عوامل تاثیرگذار بر محتوا و جریان خبری

                                                                                  •9- ضد جریان

حوزه های مطالعاتی جریان خبری

                                                                                  • وضعیت مطالعات جریان خبری در دهه 60 و دهه های بعدی قرن 20 و قرن 21.

                                                                                  •حوزه های عمده مطالعاتی: (3 حوزه)

                                                                                  •1- مطالعات تطبیقی

                                                                                  •2- منطقه ای  

                                                                                  •3- بین المللی  

مسائل نوپدید در جریان خبری

                                                                                  •سلطه کشورهای صنعتی

                                                                                  •نظم نوین جهانی اطلاعات و ارتباطات

مشکلات تحقیقات جریان خبری

                                                                                  • 3 مشکل عمده:

                                                                                  •اول: تعریف خبر  

                                                                                  •دوم : تعیین و اندازه گیری خبر   

                                                                                  •سوم : مسئله کمیت در برابر کیفیت  

                                                                                  •ابهامات موجود در تعریف خبر   

دروازه بانی خبری

                                                                                  •معنای مفهوم« دروازه بانی» (Gatekeepers)

                                                                                  •ابهامات در سنجش جریان خبر از منظر دروازه بانی:

                                                                                  •1- تعیین دروازه بانان

                                                                                  •2- ماهیت کانال خبری

                                                                                  •3- نقش دولت ها و سازمانها

انواع تحقیق در جریان بین المللی اخبار  

                                                                                  • 2 نوع:

                                                                                  •1- مطالعه محتوا

                                                                                  •2- مطالعه عوامل

1- مطالعات محتوای اخبار

                                                                                  •4 خط پژوهشی:

                                                                                  •1) مطالعه جریانهای خبری

                                                                                  •2) مطالعات سلطه- وابستگی خبری

                                                                                  •3) مطالعات کیفی خبری

                                                                                  •4) مطالعات میان کُنشی رویدادها

2- مطالعات مربوط به عوامل

                                                                                  •2 قلمرو پژوهشی:

                                                                                  •1) عوامل رسانه ای موثر

                                                                                  •2) عوامل ماورای رسانه ای موثر

پروسه تاریخی تحولات روابط بین المللی

                                                                                  •1- نظام چند حلقه ای غیر متمرکز

                                                                                  •2- نظام چند حلقه ای متحدالمرکز از اروپا

                                                                                  •3- نظام مرکز- پیرامون ازآمریکا

1- نظام هشت حلقه ای ارتباطات در جهان قرن سیزدهم

2- نظام جهانی تک قطبی به مرکزیت اروپا (قرون 14 و 15 میلادی)

3- نظام جهانی تک قطبی به مرکزیت ایالات متحده در قرن بیست

مطالعات جریان اخبار

3 جریان مهم:

1- مدل مرکز- پیرامونی

                                                                                  •2- جریان عمودی شمال به جنوب و فرضیه مکمل آن 

3- جریان مثلثی  

4- مدل مربعی

                                                                                  •5- جریان مدور

آژانس های خبری و تبادل اخبار

فرانسه: فرانس پرس(France press)

انگلیس: رویترز (Reuters )

                                                                                  •آمریکا: آسو شیتد پرس(Associated press )

                                                                                  •یونایتد پرس (United Press)

                                                                                  •خبرگزاری پنجم:

شوروی: خبرگزاری تاس

حوزه های پژوهش درباره خبرگزاریها

3 حوزه پژوهش:

1- خبرگزاری های جهانی  

2- خبرگزاری های ملی      

                                                                                  •3- خبر گزاری های منطقه ای

                                                                                  •نیوز پول و برون دهی و درون دهی خبری

                                                                                  •تفاوت برون و درون دهی خبری

                                                                                  •کشورهای غیر متعهد و نیوزپول (News Pool)

انواع مالکیت های ملی بر خبرگزاریها و مطبوعات تاثیرگذار بر نخبگان

                                                                                  •3 نوع مالکیت بر خبرگزاریهای ملی:

                                                                                  •1- مالکیت دولتی                  

                                                                                  •2- مالکیت تعاونی    

                                                                                  •3- مالکیت مختلط تجاری   

                                                                                  •مطبوعات تاثیرگذار بر نخبگان

                                                                                  •اکونومیست   (Economist)

                                                                                  •بیزنیس ویک  (Business Week)

                                                                                  •تایم (Time)

                                                                                  •فاینانشیال تایمز  (Financial Times)

                                                                                  •گاردین (Guardian)

نتایج بررسی ها و تحقیقات

                                                                                  •4 نتیجه مهم:

                                                                                  •1- جریان خبری از کشورهای توسعه یافته به در حال توسعه.

                                                                                  •2- تاثیر مجاورت بر جریان خبری

                                                                                  • 3- سهم بندی جریان خبری

                                                                                  •4- ارزیابی جریان افقی، عمودی و مدور

عوامل تاثیرگذار بر محتوا و جریان خبری

                                                                                  •4 عامل مهم:

                                                                                  •1- عوامل سیاسی

                                                                                  •2- عوامل اجتماعی-فرهنگی

                                                                                  •3- عوامل تکنولوژیکی

                                                                                  •4- عوامل برون رسانه ای

                                                                                  • ضدجریان

Contraflows in Global Communication

•          جهانی شدن (Globalization)

•          تعدد کانالهای خبری

•          جابجائی انسان (توریسم)

•           تغییر جریانهای خبری

•          کانالهای:‌ ‌الجزیره، المنار، Press TV، و غیره

•          روزنامه ها: روزنامه های فراملی

•          اینترنت

•          بالی وود در مقابل هالیوود.

درس سوم-مطالعات بین المللی و میان فرهنگی

مطالعات بین المللی و میان فرهنگی

درس سوم، 1387

دکتر حسن بشیر

جریان بین المللی اطلاعات

منابع مطالعه

1- مولانا، حمید، اطلاعات و ارتباطات جهانی، ترجمه: اسد الله آزاد، محمد حسن زاده و مریم اخوتی، تهران: نشر کتابدار، 1384. (فصل 2: جریان بین المللی اطلاعات: چاچوب بازکاوی، صص 35 تا 52).

2- مولانا، حمید، جریان بین المللی اطلاعات: گزارش و تحلیل جهانی، ترجمه: یونس شکرخواه، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها، 1371. (فصل اول: مقدمه: چهارچوب تحلیل، صص 15تا 34)

محورهای اساسی درس

                                                                                  •1- عوامل رشد روزافزون پژوهش های ارتباطات بین المللی

                                                                                  •2- معنا و چیستی اطلاعات

                                                                                  •3- اهمیت تعریف جریان بین المللی اطلاعات

                                                                                  •4- موانع تلاشهای پژوهشی در مطالعات جریان اطلاعات بین المللی

                                                                                  •5- چشم اندازهای مطالعه جریان اطلاعات

                                                                                  •6- دشواریهای سنجش جریان بین المللی اطلاعات

                                                                                  •7- الگوی همگرا در مطالعه جریان اطلاعات

                                                                                  •8- دو مرحله جریان اطلاعات

                                                                                  •9- مدل جریان بین المللی اطلاعات

                                                                                  •10- عوامل موثر در جریان بین المللی اطلاعات

                                                                                  •11- متغیرهای مهم در جهت تسهیل یا سد جریان بین المللی

                                                                                  •12- انواع و نقش جریان بین المللی اطلاعات

عوامل رشد روزافزون پژوهش های ارتباطات بین المللی

                                                                                  •1ـ رشد تکنولوژی   

                                                                                  •2ـ افزایش آگاهی   

                                                                                  •3ـ تعدد کارگزاران فراملی 

                                                                                  •4ـ گسترش مطالعات تطبیقی بین فرهنگی

                                                                                  •5ـ نظم نوین اقتصادی بین المللی 

                                                                                  •6- نظم نوین ارتباطات و اطلاعات جهانی

معنا و چیستی اطلاعات

                                                                                  •معنای Information:

                                                                                  •در زبان لاتین میانه

                                                                                  •در زبان فرانسه کلاسیک

                                                                                  •در معنای امروزین

                                                                                  •تفاوت داده ها با اطلاعات

                                                                                  •چیستی اطلاعات:

                                                                                  •1- بافت نحوی

                                                                                  •2- بافت معنایی (Semantic)

اهمیت و تعریف جریان بین المللی اطلاعات

                                                                                  •اهمیت جریان بین المللی اطلاعات

                                                                                  •تعریف جریان بین المللی اطلاعات:‌ Flow of International Information

                                                                                  •ابعاد جریان بین المللی اطلاعات: (2 بعد):

                                                                                  •1- بُعد ملی

                                                                                  •2- بُعد بین المللی

موانع تلاشهای پژوهشی در مطالعات جریان اطلاعات بین المللی

                                                                                  • 5 مانع عمده:

                                                                                  •1ـ تنوع حوزه های پشتیبانی

                                                                                  •2ـ گوناگونی و تنوع جریان های بین المللی و حوزه های پژوهش

                                                                                  •3ـ تعدد متغیرهای پژوهش

                                                                                  •4ـ دو بُعدی بودن

                                                                                  •5ـ فقدان تعریف جامع و روشن   

چشم اندازهای مطالعه جریان اطلاعات

                                                                                  •چشم اندازهای مزبور مانعه الجمع نیستند. (5 چشم انداز):

                                                                                  •1ـ چشم انداز روابط بین المللی و نظام ها

                                                                                  •2- چشم انداز ارتباط و توسعه

                                                                                  •3- چشم انداز تبلیغاتی و اقتصادی

                                                                                  •4ـ چشم انداز اقتصاد سیاسی و ساختاری

                                                                                  •5ـ چشم انداز فنی و حقوقی

دشواریهای سنجش جریان بین المللی اطلاعات

                                                                                  •دشواریهای سنجش

                                                                                  •1- سنجش کمی

                                                                                  •2- سنجش کیفی

الگوی همگرا در مطالعه جریان اطلاعات

                                                                                  •اصول کلی الگوی همگرا:

                                                                                  •1- تاکید بر فرایند توزیع

                                                                                  •2- رابطه قدرت و توزیع

                                                                                  •3- فرایند توزیع و کنترل پیام  

                                                                                  •4- بی تاثیری پیام در بی توزیعی

دو مرحله جریان اطلاعات

مرحله توزیع                                          مرحله تولید

    مقصد یا گیرنده       توزیع پیام                   شکل گیری پیام      منبع یا ارتباط گیرنده

متغیرهای درون و برون رسانه                       متغیرهای درون و برون رسانه ها

                                                                                  -مالکیت        

                                                                                  -کنترل                                                

                                                                                  -منابع اقتصادی                                       

                                                                                  -گرایش جابجایی درآمد                   

                                                                                  -بوروکراسی و مجاورت                

                                                                                  -هدف ادراکی                      

                                                                                  -میزان حضور در برابر افکار عمومی و تکنولوژی واحدهای رسانه ای و تکنولوژی

                                                                                  -انواع محتوا                        

                                                                                  • مدل جریان بین المللی اطلاعات

                                                                                  •                   محور تکنولوژی

متغیرهای درون و برون رسانه ای           

متغیرهای درون و برون رسانه ای

مرحله توزیع                      مرحله تولید

مقصد یا گیرنده          توزیع پیام          

شکل گیری پیام         منبع یا ارتباط گیرنده

عوامل موثر در جریان بین المللی اطلاعات

3 مجموعه مهم از عوامل:

                                                                                  •1- عوامل فرهنگی

2- عوامل اقتصادی

                                                                                  •3- عوامل سیاسی

متغیرهای مهم در جهت تسهیل یا سد جریان بین المللی

                                                                                  •1 – مالکیت:  در 3 حوزه مختلف:

                                                                                  •(1) حوزه عمومی

                                                                                  •(2) حوزه خصوصی

                                                                                  •(3) حوزه ترکیبی (عمومی و خصوصی).

                                                                                  •2- کنترل: دارای 2 شکل:

                                                                                  •(1) کنترل واقعی (یعنی رسمی، قانونی و فنی).

                                                                                  •(2) کنترل ادراکی و تصوری (یعنی غیر رسمی و نانوشته).

                                                                                  •تقسیمات متغیر کنترل: (4 متغیر):

                                                                                  •(1) کنترل واقعی درونی

                                                                                  •(2) کنترل ادراکی درونی

                                                                                  •(3) کنترل واقعی برونی

                                                                                  •(4) کنترل ادراکی برونی

انواع و نقش جریان بین المللی اطلاعات

                                                                                  • در 3 سطح:

                                                                                  •دولتی                                   

                                                                                  •فراملی

                                                                                  •فردی

مصاحبه با ایسنا درباره اعتمادسازی میان رسانه ها و مدیران کشور

                       رییس دانشکده‌ی ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع):

نوسان بسیاری در پروسه‌ی اعتمادسازی میان رسانه‌ها و مدیران کشور وجود دارد. سرویس: رسانه

1387/08/07

10-28-2008

خبرگزاری دانشجویان ایران - تهران

شاید بتوان گفت نوسان بیش از حدی در پروسه‌ی اعتمادسازی میان رسانه‌ها و مدیران کشور وجود دارد که این امر نیز خود نوعی از عوارض منفی رسانه‌یی است و در هر جامعه‌ای امکان بروز دارد؛ اما فراموش نکنیم نقش مدیران و رسانه‌ها در اعتمادسازی، یک حرکت تعاملی است که از دیدگاه این دو بخش‌ نسبت به یکدیگر ناشی می‌شود.

حسن بشیر - رییس دانشکده‌ی معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع) - در گفت‌وگو با خبرنگار رسانه‌ی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، با بیان این مطلب اظهار کرد: اصولا اعتمادسازی حرکتی دو سویه است که در بسیاری از بخش‌های حیات اجتماعی و از جمله میان مدیران کشور و رسانه‌ها حائز اهمیت است. گرچه این حرکت روانی نوعی از برقراری اطمینان، و کاهش اضطراب از یکدیگر را میان این دو بخش اجتماعی ایجاد می کند، اما از طرفی باید توجه داشت این اطمینان، با چه شیوه‌ای و در چه حوزه‌ای از ارتباطات میان آن‌ها باید برقرار شود.

یادداشت های سفر مسقط-بخش سوم

یادداشت های سفر مسقط

(بخش سوم)

هوایپما که در فرودگاه مسقط نشست به فضای جدیدی وارد شدیم که می توان آن را کاملا با فضای دبی متفاوت دانست. در مقایسه با دبی، فقر و ضعف ها کاملا نمود داشت. دقیقا همانند این بود که به فرودگاه یک کشور نسبتا فقیری وارد شده باشیم. ساختمان فرودگاه نیز تعریف چندانی نداشت. کارکنان فرودگاه نیز عمدتا جوان بودند ولی کاملا مشخص بود که یا تازه کار و یا کم تجربه بودند. معطل کردن، سوال از همدیگر نمودن برای برخی از موارد، رفتن برای دیدن مسئولین دیگر برای سوال در مورد برخی از مسافران نشان می داد که حتی از کامپیوترهای مناسب در محل ورود به کشور بخوبی استفاده نمی شود. بنظرم نمی رسید که عمان چنین باشد. این اولین بار بود که تا کنون به این کشور سفر می کردم. البته همانگونه که بعدا خواهم گفت با عمانی ها آشنا بودم و کم و بیش از نزدیک با آنان آشنائی داشتم. آنچه که خیلی مهم بود و قابل تحسین اینکه بر خلاف مثلا دبی که از افراد هندی و پاکستانی و فلیپینی و تایلندی و سایر قومیت های دیگر که در فرودگاه در کنار افراد اصلی مملکت که بسیاری از آنان حاضر به کار در اینگونه مکانها نیستند و ترجیح می دهند در کشورهای غربی زندگی را بد بگذرانند، کار می کنند، تقریبا همه کسانی که در فرودگاه مشغول کار بودند، از افراد عمانی بودند. به عبارت دیگر، چهره غالب عمانی در همان اول ورود در ذهن مسافر ترسیم می شود. این خود حداقل نشان دهنده ی این است که هنوز مسائل مربوط به پلیس و وزارت کشور و فرودگاه به دست خارجیان، حتی مقیمان دیگر کشورها، سپرده نشده است. مطلب مهم دیگری که به شدت جلب توجه می کرد، لباس محلی و بومی عمانی است با عمامه خاص خود آنها که همه گیر بود. همه مسئولین فرودگاه که عمانی بودند، لباس دشداشه عربی و عمامه خاص عمانی بر سر داشتند و این حاکی از غلبه هویت عمانی است. این هویت از همان آغاز در ذهن شکل می گیرد. گویی که یک چیزی در اینجا بر صفحه ذهن حک می شود. آری، می توان عمانی را بخوبی شناخت. هویت او را از همان لباس که نمود بسیار مهمی برای بازنمائی هویت است تشخیص داد.

مصاحبه با ایسنا درباره کنفرانس جهانی شدن و رسانه ها در خاورمیانه

مصاحبه من با ایسنا درباره کنفرانس مسقط

خبرگزاری دانشجویان ایران - تهران

سرویس: رسانه

این مطلب که وسایل ارتباط‌ جمعی زمانی می‌توانند در توسعه‌ی کشور تاثیر مثبت داشته باشند که بر پایه‌ی منافع ملی استوار باشند و هم‌چنین آموزش، کلید تحول اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است؛ بنابراین موسسات عالی آموزشی و رسانه‌ها در این‌باره باید نقش اساسی در جامعه داشته باشند، ازجمله بندهای مورد تاکید در بیانیه‌ی نهایی کنفرانس "جهانی شدن و رسانه‌ها در خاورمیانه" بود.

دکتر حسن بشیر - رییس دانشکده‌ی معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) - در گفت‌وگو با خبرنگار رسانه‌ی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، با بیان این مطلب اظهار کرد: کنفرانس "جهانی شدن و رسانه‌ها در خاورمیانه" توسط انجمن بین‌المللی ارتباطات جهانی (Global Communication Association) به ریاست دکتر یحیی کمالی‌پور - رییس دپارتمان ارتباطات دانشگاه پوردو (آمریکا) و سردبیر فصلنامه‌ی جهانی رسانه و با همکاری دانشگاه سلطان قابوس، دانشکده‌های البیان و مأذون در مسقط و هم‌چنین دانشگاه پوردو آمریکا برگزار شد.

 وی درباره‌ی اهداف کنفرانس افزود: ایجاد فضای علمی برای پژوهشگران رسانه‌ها در خاورمیانه برای مباحثه و تبادل نظر، تقویت همکاری و ارتباط مستمر میان موسسات علمی و پژوهشگران رسانه‌یی در منطقه‌ی خاورمیانه، بررسی و مطالعه‌ی آثار پدیده‌ی جهانی شدن در منطقه‌ی خاورمیانه، بررسی تاثیر جهانی شدن و رسانه‌ها بر فرهنگ، هویت و روابط بین‌المللی در خاورمیانه، بررسی و مطالعه‌ی نقش وسایل ارتباطات جمعی در زمان جنگ و بحران‌های مختلف و نیز تبادل تجربیات کشورهای مختلف منطقه درباره‌ی جهانی شدن و رسانه‌ها در سطح آکادمیک از جمله اهداف برگزاری این کنفرانس بود.

به گفته‌ی او هم‌چنین تاثیر فن‌آوری‌های ارتباطی جدید بر فرهنگ و هویت ملی در خاورمیانه، جوانان و رسانه‌ها در منطقه‌ی خاورمیانه، نقش رسانه‌های جمعی در روابط بین‌المللی، تاثیر برنامه‌های منفی رسانه‌ها بر مسلمانان منطقه‌ی خاورمیانه، بررسی جهانی‌سازی، رسانه، تنوع فرهنگی و مذهبی در خاورمیانه، بررسی و مطالعه‌ی نظریات مختلف ارتباطات جمعی در خاورمیانه، نقش رسانه‌ها در زمان جنگ و بحران‌های منطقه‌یی و بین المللی و بررسی و مطالعه‌ی الگوهای جدید در زمینه‌ی آموزش رسانه‌یی محورهای این کنفرانس جهت ارایه‌ی مقالات بودند

یادداشت سفر مسقط-بخش دوم

یادداشت سفر مسقط

(بخش دوم) 

ساعت تقریبا 4:15 صبح روز یکشنبه 28/7/1387 (مصادف 19/10/2008) از تهران به سمت دبی حرکت کردیم. آنهم با هواپیمای امارات. حرکت پرواز ساعت 4:05 بود و این تاخیر ده دقیقه  ای در پرواز، کمترین تاخیری بود که حداقل در دو سال اخیر از سفرهای تهران به خارج داشتم. ساعت پرواز، برای اینکه با وقت نماز صبح مصادف می شد، ساعت بدی بود. قبل از حرکت، علیرغم اینکه تقریبا بیش از یک ساعت در سالن نهائی انتظار نزدیک درب خروج به سمت هواپیما بودیم، از همه مسافران که بسیاری از آنان ایرانی نیز بودند و تعداد معتنی بهی خارجی، ولی بجز یک نفر آنهم غیر ایرانی از مسلمانان ساکن دبی شخص دیگری را ندیدم که در حال وضو گرفتن برای نماز خواندن باشد. در داخل هواپیما نیز حرکتی دال بر چنین اقدامی نیز دیده نمی شد. بعید نیز بنظر می رسید که مسافران مثلا از چند ساعت پیش وضو گرفته باشند. بهر حال این مساله نیازمند موشکافی بیشتری است. در سفرهای گوناگونی که از خارج به داخل یا داخل به خارج داشتم، خواندن نماز توسط مسافران به یک امر نادر و یک استثناء تبدیل شده است. تصور می کردم که هواپیمای یک کشور اسلامی اگر هم جای خاصی را برای نماز خواندن در هواپیما اختصاص ندهد، حداقل امکانات آنرا تهیه می کند. ولی هیهات. اصلا نه تنها خبری از جا و مکان و حداقل امکانات برای نماز نبود، بلکه نوعی از تعجب برای اقامه نماز نیز حاکم بود. تنها چیزی که می توان گفت کمک خوبی به حساب می آمد، علامت نشان دهنده جهت قبله که در صفحه تلویزیونی که پشت صندلی تعبیه شده است، بود که به داد من رسید. با همان فرد مسلمانی که ذکر وی رفت قبلا صحبت کرده بودم که برای نماز چه می کند، گفت چاره ای نیست باید نشسته در همان صندلی خودتان بخوانید. اینجا اصلا به فکر این مسائل نیستند و هیچگونه همکاری صورت نمی گیرد. چاره ای نبود. قبله مشخص و باید نماز را خواند. بهر حال نماز را خواندم. اما چند نکته در این زمینه را باید متذکر شد.

یادداشت های سفر مسقط-بخش اول

یادداشت های سفر مسقط

از 28/7/1387 لغایت 1/8/1387

(بخش اول)

مقدمه:

نوشتن یادداشت های روزانه و به عبارت دیگر خاطرات، کار مخاطره آمیزی است. خطر اینگونه نوشته ها از آنجا ناشی می شود که معمولا نوعی از برداشت های نسبتا عجولانه است و این در کار علمی یک ضعف آگاهانه است. ولی خوبی این نوشته ها از جهت دیگر این است که بسیار معصومانه، بدون پیش داوریهای مثبت و منفی قبلی و معمولا برداشت های نسبتا بی طرفانه است. بعبارت دیگر، به علت حاکمیت عنصر زمان بر این گونه نوشته ها که باید به سرعت نوشته شوند و همانند یک دوربین عکاسی لحظه ها را شکار کنند، بیش از آنکه به فکر چگونگی بازنمائی و بازسازی واقعیت بیفتند در جهت به تصویر کشیدن همان واقعیت بدون دخالت هویت های تعیین کننده دیگر، انجام می گیرند.

سفر به مسقط بر مبنای تایید شورای گروه ارتباطات و فرهنگ دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) و تایید شورای پژوهشی دانشگاه برای شرکت در کنفرانس "جهانی شدن و رسانه ها در خاورمیانه" شکل گرفت. برای این کنفرانس مقاله ای تحت عنوان "نقش مطبوعات در بازسازی اندیشه سیاسی در ایران: نمونه روزنامه قانون در عصر قاجاریه" تهیه کرده بودم. اینکه چرا علیرغم اینکه موضوع کنفرانس به عصر حاضر مرتبط است، موضوعی را از دل تاریخ گرفته بودم، به اختصار می توانم بگویم که به چندین علت است که تنها به برخی  از آنها اشاره می کنم.

مطبوعات در آغاز قرن نوزدهم میلادی یعنی در عصر قاجاریه، به عنوان نمادی از رسانه های نوین، بیشترین تاثیر را بر مدرنیته و تحولات سیاسی و اجتماعی ایران داشتند. این حرکت هیچگاه متوقف نشد. یکی از مسائل مهم در مطالعات اجتماعی که منجر به انحراف تحلیلهای اینگونه مطالعات می شود، حرکت تفکیکی یا تجزیه ای است که گاهی در این مطالعات رخ می دهد. جداسازی تاریخی، تنها جداسازی زمانی نیست. جداسازی مفهوم حرکت اجتماعی از جامعه و تکه تکه کردن آن است. جزیره ای نگاه کردن به تحولات اجتماعی، یکی از آفات مهم مطالعات اجتماعی در ایران است. شاید به توان گفت که نوعی از نگاه شرقی در این زمینه، که با نگاه غربی تباین دارد، بر اینگونه مطالعات سایه افکنده است. بنابراین، تاثیر مطبوعات ایرانی فقط مرتبط به قرن نوزدهم میلادی نبوده و آنچه که در آن زمان مطرح گردیده است، تا اندازه زیادی هنوز مجموعه ای از مطالبات مهم رسانه ای ما در عصر جهانی شدن است. هنوز حاکمیت قانون، نظم اجتماعی، هویت اسلامی و ایرانی، نقش مردم در انتخابات و بسیاری از مفاهیم سیاسی و اجتماعی، مباحث مهم روزانه ما را تشکیل می دهند. طبیعی است که زبان طرح این مسائل تا اندازه ای متفاوت شده است اما جهت گیریها همچنان دست نخورده باقی مانده اند. اینجاست که می توان تاریخ را نه به عنوان قطعه قطعه زمانی، بلکه یک جریان مداوم دید و بهمین لحاظ است که آنچه که در گذشته بوده است، می تواند مساله روز نیز باشد، چه قرن نوزدهم و چه قرن بیست و یکم. عصر جهانی شدن، عصر برجسته سازی هویت های فراموش شده تاریخی و ایجاد ارتباط دائم میان گذشته، حال و آینده است که در عنصر ارتباطات گسترده در طول زمان، مکان و مهمتر از همه در ادغام زمان و مکان نه در حال کنونی بلکه در همه زمانهای گذشته و حتی آینده تا انجائی که عقل و اندیشه ما کشش آنرا داشته باشد که آینده را چگونه می توانیم ببینیم، نهفته است.

یکی از مسائل دیگری که برای من مطرح بود، تبیین تحول اساسی نگاه ایرانی به مسائلی است که گفته شد. مدرنیته غربی، محصول ارتباط ایران با غرب از طریق مطبوعات در قرن نوزدهم بوده است. این نگاه با انقلاب اسلامی، تفاوت اساسی یافت. اکنون مدرنیته یا به عبارت دقیقتر تحول سیاسی- اجتماعی بومی بر مبنای هویت اسلامی و ایرانی در حال شکل گیری است. شاید مسائل اصلی اجتماعی و سیاسی همانهائی هستند که در طول تاریخ با ما دست و پنجه نرم می کنند، یا ما با آنها، اما اساسی ترین موضوع این است که ما قبلا با عینک غربی به این مسائل نگاه می کردیم و اکنون می خواهیم با عینک اسلامی و ایرانی خودمان مورد معاینه مجدد قرار دهیم. حرکت بسیار مهم و در خور اهمیتی است. شاید برخی این تحول را نمی بینند. یا آنرا یک تغییر نه چندان مهم یا عمیق تلقی می کنند. اما بنظر می رسد که این حرکت یک حرکت جهشی و یک تحول اساسی در اندیشه اجتماعی و سیاسی بویژه علمی ما می باشد. این تحول، گر چه شاید تا کنون، نتایج خود را نشان نداده، که به لحاظ زمانی طبیعی است، اما می تواند راه حرکت و مسیر تفکر را تبیین و روشن کند. و این خود کار سترگ و بزرگی است که برکات و دست آوردهای آن مرهون معمار بزرگ انقلاب اسلامی امام خمینی (ره) است که با روح بزرگ و اندیشه عمیق زمینه بالندگی و رشد را در جامعه ما فراهم ساخت.

در این یادداشت ها، تلاش خواهم کرد که به اختصار مواردی را که از آنها غفلت نکرده ام و تا اندازه ای به خاطر مانده اند، همچون یک مشاهده گر مشارکت کننده، به رشته تحریر در آورم. امیدوارم که این نوشته ها برای آنانکه می خواهند بدانند و آگاه باشند، مورد استفاده قرار گیرند.

و السلام

حسن بشیر

مسقط- عمان

یکشنبه 28/7/1387 (19/10/2008)